دومین نشست علمی مرکز تحقیقات امام علی(ع) با عنوان «الگوی زیست مسلمانی در نهج‌البلاغه» عصر امروز (دوشنبه 22 اردیبهشت ماه) در سالن غدیر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
در این نشست مصطفی دلشاد تهرانی مدیر گروه نهج البلاغه دانشگاه علوم و حدیث در ابتدا با اشاره به اینکه در ارائه الگوی زیست مسلمانی پیش‌فرض حضور مسلمان بودن است، ابراز داشت: در خطبه 160 نهج‌البلاغه امام علی(ع) به سیره پیامبر و الگو بودن ایشان اشاره می‌کند: « وَلَقَدْ کَانَ فِی رَسُولِ اللَّهِ(ص) کَافٍ لَکَ فِی الْأُسْوَةِ وَ دَلِیلٌ لَکَ عَلَى ذَمِّ الدُّنْیا وَ عَیبِهَا وَ کَثْرَةِ مَخَازِیهَا وَ مَسَاوِیهَا إِذْ قُبِضَتْ عَنْهُ أَطْرَافُهَا وَ وُطِّئَتْ لِغَیرِهِ أَکْنَافُهَا وَ فُطِمَ مِنْ رَضَاعِهَا وَ زُوِی عَنْ زَخَارِفِهَا » که در واقع تأکید بر آیه 21 سوره احزاب است.
وی با بیان اینکه برای پیروی کردن از الگو نیازمند شناسایی تمام ابعاد زندگی فرد هستیم، افزود: هنگامی که از حضرت علی(ع) پرسیده می‌شود که چرا مانند پیامبر(ص) محاسن خود را خضاب نمی‌کند، «وَ سُئِلَ علیه السلام عَنْ قَوْلِ الرَّسُولِ (ص) غَیرُوا الشَّیبَ وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْیهُودِ فَقَالَ إِنَّمَا قَالَ صلى الله علیه واله ذَلِکَ وَ الدِّینُ قُلٌّ فَأَمَّا الْآنَ وَ قَدِ اتَّسَعَ نِطَاقُهُ وَ ضَرَبَ بِجِرَانِهِ فَامْرُؤٌ وَ مَا اخْتَارَ »، امام در پاسخ فرمود: پیامبر اکرم(ص) این حدیث را آنگاه فرمود که مسلمانان اندک بودند، اما اکنون که اسلام گسترش و قدرت یافته است، این دستور بستگی به اختیار هر کس دارد.
دلشاد تهرانی با اشاره به روند تاریخی الگوبرداری از سیره پیامبر(ص) از ابتدای قرن اول تاکنون، خاطرنشان کرد: در اواخر قرن اول، نخستین تلاش‌ها برای سیره‌نگاری از تاریخ پیامبر(ص) صورت گرفت، در قرن دوم شروع «شمایل‌نگاری» از سیره پیغمبر(ص) انجام گرفت که در این رابطه بهترین شمایل‌نگاری توسط ترمذی نوشته شد و بعدها کاملترین شمایل نگاری به وسیله ابن اثیر صورت گرفت.
*سیر تحول نگارش سیره نبوی/کدام شیوه بهتر است؟
وی ادامه داد: در اواخر قرن سوم نیز یک گرایشی در خصوص نگارش سیره رسول اکرم(ص) به وجود آمد که گروهی سعی کردند با «اخلاق نگاری» بیشتر روی فضائل پیامبر(ص) تمرکز کنند، در نهایت «سنن نگاری» آخرین مرحله از نگارش سبک نبوی بود که بیشتر بر محور رفتارهای پیامبر به رشته تحریر در آمد.
این استاد نهج‌البلاغه با تأکید بر اینکه هیچ کدام از مراحل سیره‌نگاری، اخلاق‌نگاری، شمایل‌نگاری و سنن‌نگاری نتوانسته است بهترین الگوی زیست مسلمانی را ارائه کند، اظهار داشت: اگر به زندگی معصومین(ع) نگاه شود، متوجه می‌شویم که زندگانی همه آن‌ها تابع قوانین یکسانی بوده است که حتی می‌توان ادعا کرد که چیزی به نام سیره وحدت معصومین وجود دارد، شهید مطهری در این باره می‌گوید: ما حدود 237 سال سیره از زندگانی ائمه معصومین(ع) داریم که در این 237 سال قاعده‌ای عوض نشده است.
وی با اشاره به اینکه ایمان و عمل هر کدام به تنهایی نمی‌توانند انسان را به سرمنزل مقصود برسانند، عمل ایمانی را بهترین سیره الگوی مسلمانی دانست و تصریح کرد: اسلام تنها با جامعیت قابل عمل جواب می‌دهد و به طوری که اگر به مسائلی مانند نماز، جهاد، زکات و روزه هر کدام به طور مستقل پرداخت شود، الگوی جامعی از دین ارائه نمی‌شود.
*سه شاخص اصلی برای دستیابی به بهترین الگوی زیستن اسلامی
دلشاد تهرانی با اشاره به اینکه باید برای ثبت الگوی زیست مسلمانی به سه پارامتر مبانی، اصول و روش‌ها توجه شود، ادامه داد: قرآن و مجموعه معصومین(ع) در الگوی زیست مسلمانی باید مورد بررسی و پالایش قرار گیرند و همراهی دو علم فقه و حدیث می‌تواند ما را در ارائه بهتر الگوی زیست مسلمانی کمک کند.
*چرا الگوی سبک علوی ممتاز است
وی نهج‌البلاغه را یک ترجمان خوب از قرآن دانست و گفت: امام علی(ع) چون تربیت شده قرآن و قرآن‌شناس واقعی است و عمل قرآنی دارد و در واقع انسان ایده‌آل و تربیت شده پیامبر(ص) است، بهترین الگوی زیست مسلمانی است، همچنین نهج‌البلاغه نیز چون گزیده‌ای از آموزه‌های علوی است، می‌تواند به عنوان بهترین روش الگوی زیست مسلمانی محسوب شود.
*ده اصل سبک زیست اسلامی نهج البلاغه
این محقق نهج‌البلاغه با بیان ده اصل مترقی از الگوی زیست مسلمانی در نهج‌البلاغه خاطرنشان کرد: اصول مرزبانی، حریم‌داری و پروا پیشگی؛ عدالت؛ پایبندی به عهد ایمان؛ صراحت و صداقت؛ رفق و مدارا؛ پاسداشت حقوق؛ تکلیف؛ پارسایی؛ اعتدال و میانه‌روی و پایبندی به کیفیت استخدام وسیله ده‌گانه اصول الگوی زیست مسلمانی در نهج‌البلاغه است.
وی در ادامه به تبیین اصل مرزبانی، حریم‌داری و پروا پیشگی پرداخت و افزود: خاستگاه مرزبانی، حریم‌داری و پرواپیشگی خود انسان است و تا زمانی که این بنیاد اساسی در آدمی شکل نگیرد و استوار نباشد امکان هر گونه مرزشکنی و بی‌پروایی وجود دارد که ریشه همه سقوط‌ها است.
دلشاد با اشاره به نامه 31، حکمت 453 و خطبه 16 نهج‌البلاغه در رابطه با پاسداشت حریم‌های اجتماعی ابراز داشت: سلامت روابط و مناسبات اجتماعی به شدت در گرو مرزبانی، حریم‌داری و پرواپیشگی است و این امر رابطه اساسی برای زیست انسانی و ایمان است، به طوری که هر چقدر اصل مرزبانی، حریم‌داری و پرواپیشگی در عرصه اجتماعی پررنگ باشد، امنیت جامعه بیشتر و زمینه رشد تعالی انسان‌ها فراهم‌تر می‌شود.
*شیوه علوی در میدان جنگ
وی در ادامه بهترین الگوی زیست مسلمانی علوی را در مواجه با دشمنان در کلام 206 نهج‌البلاغه بیان کرد و گفت: عرصه حکومتی سخت‌ترین آزمون پرواپیشگی است، از آنجایی که قدرت هر کسی را با خود می‌برد و اگر انسان در این عرصه کنترل و نقد و حسابرسی دائم داشته باشد، می‌تواند در مسیر الهی و الگوی زیست مسلمانی گام بردارد.
وی مرزشکنی در عرصه حکومت را مطابق با سخنان امیرالمؤمنین در نهج‌البلاغه به منزله جنگ با خدا دانست و افزود: در عرصه نظامی به راحتی مرزشکنی صورت می‌گیرد چون فضای جنگ است، در صورتی که در سیره امیرالمؤمنین و در نهج‌البلاغه مشاهده می‌شود که امام در نامه 14 و 428 به تبیین رفتار با دشمنان می‌پردازد: « و شروع جنگ از سوی آنان خود برهانی دیگر بر حقّانیت شماست و آنگاه که دشمن به اذن پروردگار گریخت، فراریان را مکشید و درماندگان را هدف قرار ندهید و بر مجروحان «تیر خلاص» نزنید و زنان را با آزارتان برمیندازید،حتی اگر به شما ناسزا گویند و امیرانتان را دشنام دهند که آنان از نظر جسم و جان و اندیشه ظریف و ناتوانند»