بزرگانی که به دستورات دین عمل کرده اند و به آرامش درونی رسیده اند، می‌تواند ما را به این واقعیت رهنمون سازد که کسب آرامش در زندگی یک شعار نیست و این چیزی است که ما خود می توانیم با به کار بستن دستورات دینی آن را در خود احساس و تجربه نماییم. در این مجال بر آنیم یکسری از راهکارهایی که امام علی علیه السلام در رسیدن به این مطلوب موثر دانسته اند را بیان نماییم.
1ـ سخن گفتن با خداوند
حضرت علی (علیه السلام) در نامه خود به فرزندش امام حسن (علیه السلام) می فرماید:
«...غم و اندوه خود را در پیشگاه خداوند مطرح کن تا غم های تو را برطرف کند و در مشکلات تو را یاری رساند...»(نامه 31)
روشن است که سخن گفتن با کسی که دسترسی به او در هر زمانی امکان پذیر است و صحبت کردن با او هیچ قید و شرطی لازم ندارد و هیچ محدودیت زمانی ندارد و هیچ واکنش نامناسب و پیامد نامطلوبی در پی ندارد و از همه مهمتر اینکه از قدرت بی پایانی برخوردار است و مشتاق است که بندگانش با او سخن گویند و از او کمک بخواهند تا از این قدرت بی پایان خود برای یاری رساندن به آنها استفاده کند، غم و اندوه را از انسان دور می نماید و او را امیدوار و شاد می سازد. به اعتقاد دول واسکوکان دعا و نیایش باعث می شود که افراد خوشبینانه احساس کنند بر {وقایع} آینده کنترل بیشتری دارند و این اعتقاد موجب افزایش اعتماد به نفس، عزت نفس و احساس هدفمندی در آنها می شود. بیشترین تأثیر مذهب بر شادی به دلیل نیایش زیاد و نزدیکی به خداوند است. (آرجایل ، 2001)
2- نماز خواندن
حضرت
علی (علیه السلام) در مورد تأثیر نماز بر کاهش غم و اندوه می فرماید:
"آن چه که بین من و خدا نارواست اگر انجام دهم و مهلت دو رکعت نماز داشته باشم تا از خدا عافیت بطلبم، مرا اندوهگین نخواهد ساخت."(حکمت 299)
از آن جا که نماز خواندن نیز نوعی سخن گفتن با خداوند است، بنابر این همه مزایای سخن گفتن با خداوند را دارد و علاوه بر آن به دلیل اینکه عبارات مورد استفاده در نماز از سوی خداوند تعیین شده است میتوان گفت که این عبارات بهترین عبارات برای سخن گفتن با خداوند است و بهترین نتیجه و بیشترین تأثیر را دارد. دول واسکوکان(1995) معتقدند که نماز و دعا خوشبینی و احساس کنترل را افزایش می دهد و این عوامل به نوبه خود باعث ایجاد احساس شادی می شود.
3 - صله ارحام( روابط خویشاوندی )
حضرت علی(علیه السلام) در مورد اثرات مثبت رابطه با خویشاوندان می فرمایند: «... خویشاوندان انسان بزرگترین گروهی هستند که از او حمایت می کنند و اضطراب و ناراحتی او را می زدایند و به هنگام مصیبت ها نسبت به او پرعاطفه‌ترین مردم می باشند.» (خطبه 23)
کمک به دیگران در موقع پریشانی، تجربه نوعدوستی ایجاد می کند که منبعی برای هیجان مثبت است. (باتسون، 1987)
به اعتقاد آرجایل (2001) معاشرت پذیری با ارزش است زیرا به تعاون و کمک دو جانبه منجر می شود و این وضعیت لذت بخش است. روابط اجتماعی یکی از بزرگترین منابع شادی است. کامان وفلت (1983) در تحقیقی دریافتنند که مردم شاد احساس نزدیکتری با دیگران دارند و احساس اعتماد و مورد علاقه بودن می کنند و بیشتر علاقه مندند با دیگران باشند و احساس تنهایی نمی کنند. با دوستان بودن نیز یکی از منابع اصلی لذت است.
برخی از فواید با دوست بودن ممکن است ناشی از فعالیت های لذت بخشی باشد که آنها برای یکدیگر انجام می دهند یا خود در فعالیت های لذت بخشی مشارکت می کنند حداقل کارکرد ممکن این فعالیت های مشترک این است که موجب لذت و روابط حمایت کننده می شوند. مردم شاد نه تنها تعامل اجتماعی بیشتر ی با یکدیگر دارند بلکه کیفیت روابط آنها بالاتر است.(آرجایل،2001)
بری و هانسن (1996) دریافتند که کیفیت رابطه دانشجویانی که شادترند در مقایسه با دانشجویان دیگر ، بالاتر است. اگر ما عمیقاً از شخص دیگری مراقبت کنیم نه تنها خودمان تشویق می شویم بلکه این کار در شادکامی دیگران م?ثر است. (آرجایل، 2001)
4- جستجوی سخنان حکمت آمیز
حضرت علی (علیه السلام) می فرماید:" همانا این دلها همانند تن ها افسرده می شوند، پس برای شادابی دلها سخنان زیبای حکمت آمیز بجویید ." (حکمت 91)
در حکمت 197 نهج البلاغه نیز چنین روشی مورد تأکید قرار گرفته است.
حضرت علی (علیه السلام) همچنین می فرماید:
" گفتار حکیمان اگر درست باشد درمان {است}... . " (حکمت 265)
از آن جا که سخنان حکمت آمیز غالبا ارضا کننده حس زیبایی
شناختی و یادآوری کننده حقایق فراموش شده است و انسان فطرتاً همیشه طالب زیبایی و جویای حقیقت است، بنابراین طبیعی است که با شنیدن سخنان زیبای حکمت آمیز احساس لذت و شادابی به او دست می دهد. روشن است که قرآن و احادیث که در بردارنده سخنان خداوند و پیامبر اکرم و امامان هستند، بهترین و زیباترین سخنان حکمت آمیز می باشند. بسیاری از بررسی ها تأثیر مثبت آموزش (که سخنان حکمت آمیز نیز جزئی از آن است) را بر خشنودی نشان داده اند.(آرجایل، 2001)
5 - اهل عمل بودن
حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: " آن کس که در عمل کوتاهی کند دچار اندوه می شود." (حکمت 127)
از آن جا که رسیدن به هر هدفی، چه این هدف دنیوی باشد چه اخروی، چه مادی چه معنوی مستلزم برنامه ریزی درست و عمل کردن به این برنامه است، بنا بر این اهل عمل بودن ضامن دستیابی به شادی و خوشبختی و کوتاهی در عمل به ارزشها و اعتقادات و برنامه های خود، ایجاد کننده حسرت و غم و اندوه است. بی کاری همه جنبه های شادی از جمله عاطفه مثبت، رضایت از زندگی و عاطفه منفی را متأثر می سازد. افراد بیکار احساس ملالت می‌کنند، عزت نفس اندکی دارند، گاهی عصبانی می شوند و گاهی اوقات بی تفاوتی عاطفی در آنها بروز می کند.(ارجایل، 2002)
6 -غنیمت شمردن فرصت ها
حضرت علی(علیه السلام) در نامه خود به فرزندش امام حسن علیه السلام می فرماید: "... پیش از آن که فرصت از دست برود و اندوه به بار آورد، از فرصتها استفاده کن." ( نامه 31 )
ایشان در حکمت 118 نیز اندوهبار بودنِِِ از دست دادن فرصتها را مورد تأکید قرار داده اند.
از آن جا که لازمه عمل به برنامه های خود و در نتیجه دستیابی به اهداف دنیوی و اخروی و مادی و معنوی، استفاده بهینه از فرصت هاست، بنابراین با استفاده درست از وقت است که می توان به شادی دست یافت و در مقابل از دست دادن فرصتها به این دلیل که باعث ناکامی در دستیابی به اهداف می شود، غم و اندوه به دنبال دارد. معلوم شده است که افراد بیکار کمتر زمان خود را سازمان دهی می کنند(فیدر و بوند،1983) و این مسأله یکی از علل بهداشت روانی (و از جمله شادی) کمتر است. ( وانبرگ وهمکاران، 1997)
منابع:
- حضرت علی. نهج البلاغه.گردآورنده: رضی، شریف(400 ه.ق). ترجمه محمد دشتی.(1379).قم: انتشارات مجتبی.
- بررسی دیدگاه غم و شادی در نهج البلاغه، اعظم مرادی